نقشه مغزی یا qEEG
چگونه می‌تواند به شما کمک کند؟
نقشه مغزی یا qEEG که مخفف Quantitative Electroencephalography اولین بار حدود ۳۰ سال پیش برای تشخیص کارکرد مغز استفاده شد. نقشه مغزی که الگوی منحصر بفردی از مغز انسان است، می‌تواند نقاط ضعف و قوت آن را نشان دهد.
نقشه مغزی یا qEEG گزارشی از عملکرد مغز در نقاط مختلف سر است و هیچ اطلاعاتی از ساختار مغز و مشکلات ساختاری آن به نوروتراپیست شما نمی‌دهد. در عوض نقشه مغزی به او خواهد گفت که امواج مغزی شما در کدام نواحی سر فعالیت غیرطبیعی دارند و اختلالات احتمالی شما از کدام یک از این مشکلات نشئت می‌گیرد. داشتن چنین اطلاعاتی به نوروتراپیست شما در برنامه‌ریزی بهتر برای جلسات درمانی نوروفیدبک، tDCS، بیوفیدبک و … کمک خواهد کرد. علاوه بر این گرفتن نقشه مغزی به صورت دوره‌ای برای ارزیابی نتایج جلسات نوروتراپی و بررسی تغییرات امواج مغزی شخص تحت درمان نیز به کار برده می‌شود.
نقشه مغزی یا qEEG چگونه برداشته می‌شود؟
سلول‌های مغزی که به آنها نورون گفته می‌شود از طریق جریان الکتریکی با هم در ارتباط هستند. این جریان الکتریکی همان چیزی است که برای گرفتن qEEG از روی سر اندازه‌گیری می‌شود. برای ثبت EEG یا نوار مغزی خام از کلاه‌های مخصوصی استفاده می شود. این کلاه‌ها می‌توانند الگوی فعالیت الکتریکی مغز را به صورت لحظه به لحظه ثبت کنند.
سپس این EEG خام، توسط یک متخصص و به کمک نرم‌افزار نوروگاید، تفسیر و به نقشه مغزی یا qEEG تبدیل می‌شود. اگر نوروتراپیست شما در نتایج نقشه مغزی، فعالیت غیرطبیعی در نواحی مختلف مغز مشاهده کند و علائم این موضوع نیز در رفتار شما قابل مشاهده باشد و باعث بروز برخی اختلالات شده باشد، باید جلسات درمانی شما آغاز شوند.
با تفسیر نقشه مغزی می‌توان نتیجه‌گیری کرد که فرد برای اصلاح کدام فعالیت و رفتارهای خود و بهبود کدام دسته از اختلالات، به اصلاح کدام امواج مغزی در کدام نقاط سر نیاز دارد. بی‌تردید تاثیر جلسات درمانی زمانی که برپایه اصول علمی و به کمک یک نقشه راهنما انجام شود، دوچندان خواهد شد. پس اگر قصد مراجعه به یک نوروتراپیست را دارید، فردی را انتخاب کنید که پیش از شروع جلسات نوروفیدبک، tDSC یا بیوفیدبک از شما نقشه مغزی می‌گیرند.
با نقشه مغزی می‌توان چه مشکلاتی را تشخیص داد؟
نقشه مغزی یا همان qEEG همان‌طور که بالاتر هم گفتیم، یک ابزار کمکی برای تشخیص اختلالاتی مانند نقص توجه، بیش فعالی، اضطراب، افسردگی، وسواس فکری و وسواس عملی، اختلال خواب، میگرن، تکانشگری، اختلالات هیجانی، خشم های نامتناسب با موقعیت و … است.
این نقشه به فرد و درمانگر او کمک خواهد کرد که قسمت‌های پرکار یا کم کار شده مغز را شناسایی کنند و بررسی کنند که آیا فعالیت نواحی مختلف مغز با هم هماهنگ هستند یا خیر. تدوین پروتکل‌های درمانی در نوروفیدبک، مهم‌ترین استفاده‌ای است که از qEEG می‌شود. در واقع qEEG نقشه راه برای درمان نوروفیدبک را به درمانگر شما می‌دهد.
آشنایی ابتدایی با انواع امواج مغزی و تاثیر آنها بر عملکرد فرد
در مغز انسان ۴ نوع طول موج وجود دارد که به کمک نقشه مغزی یا qEEG می‌توان از میزان هر یک از آنها اطلاع پیدا کرد. این امواج عبارتند از:
موج بتا (beta)
موج بتا که دارای فرکانس ۱۲ تا ۲۵ بار در ثانیه است، با بیداری، تمرکز، فکر کردن و برنامه ریزی رابطه دارد.
موج آلفا (alpha)
موج آلفا که فرکانس تولید آن ۸ تا ۱۲ بار در ثانیه است، در حالت آرامش روانی و جسمی و با چشمان بسته افزایش می‌یابد و کاهش آن موجب اضطراب در افراد خواهد شد.
موج تتا (theta)
موج تتا یا موج خلاقیت که در هر ثانیه ۴ تا ۸ بار تولید می‌شود، موجی است که کاهش آن موجب مشکلات خلقی و اضطراب و افزایش آن موجب بی‌دقتی و مشکلات تمرکز خواهد شد.
موج دلتا (delta)
موج دلتا یا موج خواب که در هر ثانیه ۱ تا ۴ بار تولید می‌شود، موجی است که کاهش آن موجب اختلال خواب از نوع دیر به خواب رفتن و افزایش آن موجب بی‌دقتی و مشکل در تداوم خواب می‌شود.
افرایش یا کاهش بیش از اندازه قدرت یا دامنه این امواج باعث گسترش و تسلط نامتعارف هر یک از آنها در بخش‌های متفاوت مغز خواهد شد و حالت‌های نابهنجار عاطفی و شناختی انسان را در پی خواهد داشت.
به عنوان مثال تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که درگیر افسردگی هستند، در نیم کره راست مغز با زیاد بودن امواج بتا مواجه هستند و نیم کره چپ آنها موج آلفا را بیشتر از حد معمول دارد. بنابراین اگر چنین فردی برای درمان افسردگی خود اقدام کند، برای مقابله با افسردگی در این افراد می توان با استفاده از روش نوروفیدبک امواج بتا را در نیم کره چپ افزایش داد یا امواج آلفای نیم کره چپ را سرکوب نمود.
ضبط و تفسیر نقشه مغزی یا qEEG
در ابتدا باید بگوییم که در qEEG حتی اگر امواج در بازه غیرنرمال قرار داشته باشد، نمی‌توان با قطعیت آن را نشانگر اختلال عملکرد فرد دانست. این موضوع بیشتر به آن معناست که فرد مستعد ابتلاء به مشکلاتی است و بهتر است با روش‌های درمانی مخصوصی از آنها پیشگیری کند.
سه مرحله مهم در تفسیر نقشه مغزی عبارتند از:
۱. ثبت و ضبط EEG: در مرحله اول فعالیت الکتریکی مغز از طریق ۱۹ سنسور جای گرفته در کلاه‌های مخصوص ضبط می‌شود. این کلاه‌ها متناسب با سن و اندازه دور سر افراد و بر اساس استانداردهای مشخصی ساخته شده‌اند. کلاه زرد برای کودکان، کلاه قرمز برای نوجوانان و اکثر خانم‌ها و کلاه آبی مختص آقایان و خانم‌هایی است که سر بزرگی دارند. سپس برای اتصال خوب الکترودهای کلاه نقشه مغزی به سطح جمجمه، باید از ژل مخصوصی که قابلیت رسانایی دارد استفاده شود. این ژل در فضای داخل الکترودها در کلاه ها تزریق می‌شود تا کلاه خوب به سر مراجع بچسبد. سپس شخصی که در حال گرفتن qEEG است، کلاه را به دستگاه نوارمغزی یا EEG وصل می‌کند تا این امواج در کامپیوتر ذخیره شوند. این امواج باید پنج دقیقه چشم باز و پنج دقیقه چشم بسته ثبت شوند.
۲. مرحله‌ی پارازیت یا Artifact گیری: در این مرحله امواج اضافی که به همراه امواج مغزی ضبط شده‌اند، حذف می‌شوند. امواج ناشی از تپش قلب، حرکات چشم و فعالیت عضلات بدن باید از از داده‌ها حذف شوند تا اشتباهی در تحلیل و تفسیر نتایج نقشه مغزی پیش نیاید.
۳. تفسیر اطلاعات ضبط شده توسط نرم افزار نوروگاید: نرم افزار نوروگاید که که داده‌های نقشه مغزی را بصورت کمی می دهد، پایگاه داده‌ای از امواج مغزی نرمال افراد در رنج‌های سنی مختلف و در هر دو جنس دارد. این نرم‌افزار نوار مغزی ورودی را با این پایگاه داده‌ای مقایسه می‌کند و خروجی آن عکس‌ها و جداولی است که بیانگر نوع عملکر امواج مغزی فرد است. با تفسیر این تصاویر و جدول‌ها می‌توان متوجه شد که آیا امواج مغزی فرد نرمال است یا خیر.
در اصل مقایسه امواج ثبت‌شده هر فرد با مقادیر نرمال موجود در دیتا بیس نرم افزار نوروگاید، مشخص می‌کند که کدام موج در کدام ناحیه سر فعالیت نامناسبی دارد. در این تصاویر امواج با فعالیت نرمال با رنگ سبز، امواج با فعالیت کمتر از حد نرمال با رنگ آبی و امواج با فعالیت بیشتر از حد نرمال با رنگ قرمز مشخص می شوند.
نکات مهم قبل از انجام نقشه مغزی
- شب قبل از انجام qEEG سر و موها را با شامپو و بدون استفاده از نرم کننده، بشوئید.
- موها باید خشک باشند.
- از واکس مو، ژل، اسپری و…استفاده نکنید.
- کرم پودر یا کرم چرب کننده روی پیشانی خود نمالید.
- خواب کافی داشته باشید.
- گرسنه نباشید.
- با لباس راحت برای گرفتن نوار مغزی مراجعه کنید.
- داروها طبق روال عادی مصرف شود و به درمانگر نام داروها و زمان مصرف آنها را اطلاع دهید تا در نرم افزار، نام و دز دارو وارد شود.
- از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار قبل از ثبت نوار مغزی خودداری کنید.