بیوفیدبک یا بایوفیدبک
Biofeedback
بیوفیدبک یکی از روش‌های نوروتراپی برای درمان بیماری‌های روان‌تنی همچون سردی کف دست و پاها، افزایش ناگهانی ضربان قلب، نفش کشیدن‌های کوتاه و منقطع، انقباض بی‌دلیل عضلات و … به هنگام استرس، عرق کردن بی‌دلیل دست‌ها در زندگی روزمره، میگرن و… است. بیوفیدبک به درمانجو این امکان را می‌دهد تا آن دسته از علائم زیستی خود که در حالت معمول نسبت به آنها آگاهی ندارد را در راستای بهبود سلامت جسمی و روانی خود تغییر دهد.
بیوفیدبک تراپی چگونه است؟
آگاهی دادن به مراجع نسبت به سیستم بدنی‌اش اولین قدمی است که درمانگر بیوفیدبک باید برای درمانجو خود بردارد. در دو جلسه اول فقط باید به درمانجوی مراجعه‌کننده توضیح داد که در بدنش چه می‌گذرد و بروز چه تغییراتی باعث حل مشکلات او خواهد شد. درمانجو باید درک کند که حالات روانی او ممکن است چه تاثیر یا تاثیراتی بر سیستم فیزیولوژیک بدنش داشته باشد.
در بیوفیدبک، حسگرهایی به بدن درمانجو نصب می‌شود تا فرد و درمانگر قادر شوند با دقت بالا از وضعیت بدنی فرد تحت درمان مطلع شوند. با توجه به نوع مشکلی که فرد را مجبور به مراجعه نزد نوروتراپیست کرده است، نوع سنسورهای بیوفیدبک، محل قرارگیری آن و نوع بیوفیدبک متفاوت خواهد بود.
هنگام انجام بیوفیدبک، برای سنجش تغییر پذیری ضربان قلب، سنسورها بر روی قفسه سینه یا انگشت دست، برای سنجش تعداد و وضعیت تنفس، سنسورها بر روی قفسه سینه و شکم و برای سنجش تعریق و درجه حرارت، سنسورها بر روی انگشت دست وصل می‌شوند.
تاثیر بیوفیدبک بر سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک
در بیوفیدبک هدف ما بعنوان درمانگر این است که چگونگی عملکرد سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک را در فرد تغییر دهیم. در واقع هر یک از این سیستم ها که جزو دستگاه عصبی غیرارادی هستند و در شرایط هیجانی فعال می‌شوند، عملکرد متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند. سیستم سمپاتیک که در حالت استرس و هیجان فعال‌تر می‌شود، انسان را برای نبرد یا فرار آماده می‌کند و همین در بدن باعث واکنش‌هایی می‌شود که فرد آنها را ناخوشایند می‌داند و به دنبال کاهش دادن آن‌هاست. برعکس سیستم پاراسمپاتیک به دنبال آرامش و ذخیره بیشترین انرژی در درون فرد است و به همین دلیل از چنین واکنش‌هایی جلوگیری می‌کند.
هدف نهایی درمانگر نوروفیدبک این است که سیستم پاراسمپاتیک را تقویت و در اصل سیستم سمپاتیک را به پاراسمپاتیک تبدیل کند. با این کار وقتی به هر دلیلی سیستم سمپاتیک فرد فعال می‌شود مراجع می‌تواند آن را به پاراسمپاتیک تبدیل کند و ما به اهداف درمانی خود رسیده‌ایم.
البته لازم است در جریان باشید که ما عملا قادر نیستیم سمپاتیک را خاموش کنیم و تنها روشی که برای مقابله با آن در دسترس داریم این است که با نوروفیدبک سمپاتیک را به پاراسمپاتیک تبدیل نماییم.
چه اختلالاتی با بیوفیدبک بهبود می‌یابند؟
طیف گسترده‌‌ای از اختلالات را می‌توان با بیوفیدبک درمان کرد. برای مثال موارد زیر نمونه‌ای از شایع‌ترین اختلالات درمان شده با بیوفیدبک هستند:
- اختلالات روان‌تنی همچون میگرن، فشارخون بالا، سندرم روده تحریک‌پذیر
- اختلالات اضطرابی، اضطراب موقعیتی، استرس حاد و مزمن و مشکلات ناشی از اضطراب همچون تپش قلب، تعریق و تنگی نفس و …
- انواع وسواس مانند وسواس فکری، وسواس عملی مانند وسواس شستشو، وسواس نظم و ترتیب و وسواس checking
- دردهای مزمن و حاد مانند کمر درد، درد گردن و شانه، سردرد تنشی و دردهای عضلانی
بیوفیدبک و اختلالات روان‌تنی
بیوفیدبک در اختلالات روان‌تنی بسیاری نظیر میگرن، فشارخون بالا و سندرم روده تحریک پذیر باعث بهبودی علائم بیماران شده است. سیستم سمپاتیک افرادی که از چنین مشکلاتی رنج می‌برند، در هر نگرانی مفرط و هر موقعیت استرس‌زایی فعال شده و باعث بروز علائمی نظیر تپش قلب، تنفس سریع، گرفتگی عضلات و تعریق و سردی دست و پاها می‌شود. این فعالیت‌ها باعث ضعف و خستگی، اختلال در توجه و تمرکز و مشکلات دیگر در بدن می‌شود.
به همین دلیل هم، بطور طبیعی، بایستی پس از گذشت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه سیستم سمپاتیک به پاراسمپاتیک تبدیل گردد و فرد به حالت نرمال اولیه بازگردد، اما درصورتی که این برانگیختگی رفع نشود و فرد در حالت سمپاتیک باقی بماند، این برانگیختگی طولانی مدت باعث آسیب به برخی ارگان‌های داخلی بدن شده و مسبب اختلالات روان‌تنی همچون میگرن، سندرم روده تحریک پذیر و فشار خون بالا خواهد شد.
برای این اختلالات که در نتیجه عدم تعادل و عملکرد ناقص و بد سیستم سمپاتیک به‌وجود آمده‌اند، بهترین درمان برگرداندن عملکرد سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک به حالت متعادل خود است. درمان بیوفیدبک همانطور که بالاتر هم گفتیم، سعی در بهنجار کردن عملکرد این سیستم‌ها دارد.
درمان اضطراب موقعیتی با بیوفیدبک
حتما شما هم افرادی را دیده باشید که در مدرسه از دانش‌آموزان زرنگ و باهوش بوده‌اند ولی در کنکور رتبه خیلی بدی کسب کرده‌اند و نتوانسته‌اند به آنچه که برایش برنامه‌ریزی و تلاش کرده‌اند برسند.
عملاً این افراد دچار اختلال اضطرابی نیستند، چرا که در اکثر مواقع وضعیت خوبی دارند اما در زمان امتحان وضعیت آنها نامناسب می‌شود. اضطراب زیاد باعث می شود توجه و یا حافظه‌شان مختل گردد و در نتیجه در امتحانات خود موفق نباشند. بیوفیدبک همچنین قادر است که به این دسته از دانش‌آموزان و دانشجویان که دچار اضطراب شدید امتحان می‌شوند نیز کمک کند.
کاربرد بیوفیدبک در ورزش
یکی از دغدغه‌های اصلی ورزشکاران، داشتن عملکرد بالا در زمان مسابقات است. خیلی از ورزشکاران علی‌رغم اینکه در زمان رکوردگیری عملکرد قابل قبولی دارند، اما در حین مسابقه نمی‌توانند در همان وضعیت باقی بمانند و بهترین عملکرد خود را ارائه دهند. بیوفیدبک در چنین شرایطی نیز می‌تواند مفید باشد و باعث تقویت عملکرد خوب ورزشکار شود.
مزیت بیوفیدبک بر درمان‌های دیگر
شاید بگویید برای هر یک از مشکلاتی که از ابتدای این مطلب به آنها پرداخته‌ایم، روش‌های درمانی دارویی یا غیردارویی دیگری نیز وجود دارد و چرا باید بیوفیدبک را به آنها ترجیح داد؟ فارغ از اینکه بهترین روش‌های درمانی، آنهایی هستند که شخص تحت درمان نیز در آنها پویا و فعال است، بیوفیدبک مزایای بسیار دیگری نیز دارد که در ادامه تعدادی از آنها را بیان خواهیم کرد:
- غیرتهاجمی است.
- عوارضی ندارد.
- ممکن است نیاز به داروها را کاهش دهد و یا از بین ببرد.
- می‌تواند بعنوان درمان جایگزین افرادی که نمی‌توانند از دارو استفاده کنند، به کار برده شود.
- برای افراد مقاوم به دارو که به درمان‌های دارویی پاسخی نشان نمی‌دهند، گزینه مناسبی است.
- می‌تواند در شرایط بارداری که استفاده از داروها غیرمجاز است، روش درمانی خوب و بی‌خطری برای زنان حامله باشد.