درمان اختلال یادگیری با نوروفیدبک
اختلال یادگیری یکی از انواع اختلالات روانشناختی است که بیشتر در کودکان، به خصوص در سنین مدرسه، مشاهده می‌شود و باعث می‌شود که کودک در یادگیری برخی از درس‌ها مثل ریاضی، یا هجی کردن کلمات، نوشتن، استدلال کردن، به یاد آوردن و سازماندهی اطلاعات مشکل داشته باشد.
برخلاف باور عموم، کودکان مبتلا به اختلال یادگیری به اندازه سایر کودکان باهوش هستند و مشکلی در بهره هوشی ندارند؛ تنها نوع نگاه آن‌ها به مسائل مختلف و درک مسئله با سایر کودکان متفاوت است و نیاز به آموزش‌های ویژه‌ای دارند و مثل سایر کودکان نمی‌توانند به یادگیری بپردازند.
معمولا اختلال یادگیری در سال‌های اولیه زندگی کودک یا با ورود کودک به مدرسه مشخص می‌شود. خیلی خوب است که به این اختلال و نشانه های اختلال یادگیری در کودک توجه داشته باشید و در صورت مشاهده علائم اختلال یادگیری در کودک، هرچه سریع‌تر برای درمان آن اقدام کنید.
خوشبختانه امروزه روشهای درمانی بسیار مفیدی برای درمان اختلال یادگیری وجود دارد که به فرزند شما کمک می‌کند تا با این اختلال راحت‌تر کنار بیاید و مثل سایر دوستان و همکلاسی‌های خود آموزش ببیند و زندگی نرمالی را در پیش گیرد.
اختلال یادگیری می‌تواند روی آموزش کودک، زندگی اجتماعی او و آینده کودک تاثیرگذار باشد؛ پس خیلی مهم است که این اختلال را زود تشخیص دهید و برای درمان آن هرچه سریع‌تر اقدام کنید. در ادامه درباره اختلال یادگیری بیشتر صحبت می‌کنیم و نشانه های اختلال یادگیری و روش های درمان اختلال یادگیری را بررسی می‌کنیم.
اختلال یادگیری چیست؟
اختلال یادگیری یکی از اختلالات نسبتا شایع بین کودکان است که در سنین پایین خود را نمایان می‌کند. کودک مبتلا به اختلال یادگیری، در یادگیری برخی از درس‌ها و مواردی مثل نوشتن یا خواندن، دچار مشکل می‌شود و نمی‌تواند مثل سایر کودکان عمل کند.
در حقیقت، اختلال یادگیری نوعی اختلال عصب شناختی است و با مغز کودک در ارتباط است. می‌توان گفت که ارتباط عصبی در مغز کودکان مبتلا به اختلال یادگیری، با سایر کودکان کمی متفاوت است یا به بیان ساده‌تر، سیم‌کشی مغزی آن‌ها با سایر افراد متفاوت است و همین موضوع باعث می‌شود که بخش‌های به‌خصوصی از مغز ضعیف‌تر یا متفاوت عمل کند.
اختلال یادگیری به این معنی نیست که کودک شما از بهره هوشی پایینی برخوردار است. بر خلاف تصور عموم، کودکان مبتلا به اختلال یادگیری دارای بهره هوشی بالایی هستند؛ تنها تفاوت آن‌ها با سایر کودکان، تفاوت در مسیر‌های عصبی مغز کودک می‌باشد و این کودکان معمولا با آموزش‌های ویژه یا درمان اختلال یادگیری، خیلی سریع پیشرفت می‌کنند.
جالب است بدانید که بسیاری از افراد بزرگ و موفق در جهان دچار اختلال یادگیری بودند. به عنوان مثال، انیشتین تا ۹ سالگی نمی‌توانست بخواند یا ادیسون به دلیل یادنگرفتن مطالب درسی از مدرسه اخراج شد و به او توصیه شد که به مدرسه کودکان استثنایی برود.
نکته مهمی که در مورد اختلال یادگیری باید در نظر داشته باشید این است که هرچه سریع‌تر بتوانید این اختلال را در فرزند خود تشخیص دهید و برای درمان آن اقدام کنید، آثار سو این اختلال روی زندگی فرزندتان کم‌تر می‌شود. چه بسا کودکانی بودند که همیشه در مدرسه به خاطر نمرات پایین تنبل و کم‌هوش شناخته می‌شدند و بعد‌ها مشخص شد که این کودکان تنها دچار اختلال یادگیری بودند و در واقع، با شیوه آموزش صحیح و درمان اختلال یادگیری می‌توانستند استعدادهای خود را شکوفا کنند.
نشانه های اختلال یادگیری
اختلال یادگیری انواع مختلفی دارد و علائم آن در همه کودکان یکسان نیست. با این حال، برخی از نشانه های اختلال یادگیری در بسیاری از گروه‌ها مشترک است و مشاهده تعدادی از این علائم در کودک می‌تواند زنگ خطر اختلال یادگیری را به صدا در آورد. پس در صورتی که کودک شما چند مورد از علائم زیر را دارد، احتمالا دچار اختلال یادگیری شده است و برای تشخیص قطعی آن بهتر است که با یک روانشناس کودک مشورت کنید. اصلی‌ترین نشانه های اختلال یادگیری عبارتند از:
- عدم اشتیاق به خواندن و نوشتن
- مشکل در به خاطر سپردن مسائل
- توجه‌نکردن به جزئیات
- سرعت پایین در یادگیری مهارت‌های جدید
- مهارت‌های اجتماعی پایین
- بی‌نظمی
- مشکل در انجام یک کار تکراری یا استمرار کار
- مشکل در انجام کارهای مرحله مرحله‌ای و دنبال کردن مسیر
- مشکل در یادگیری الفبا، اعداد، رنگ‌ها و … (زمانی که هم سن و سالان کودک می‌توانند این کار را به‌راحتی انجام دهند)
- مشکل در یادگیری مفاهیم پایه ریاضی
- مشکل در پیدا کردن کلمات مناسب برای صحبت و عدم برقراری ارتباط بین کلمات و صداها
انواع اختلال یادگیری
اختلال یادگیری انواع مختلفی دارد و این اختلال در همه کودکان به صورت یکسان و با علائم یکسان بروز پیدا نمی‌کند. در ادامه برخی از رایج‌ترین و اصلی‌ترین انواع اختلال یادگیری را معرفی می‌کنیم:
دیسپراکسیا (اختلال هماهنگی رشدی)
دیسپراکسیا یکی از انواع اختلالات یادگیری است که روی مهارت‌های حرکتی کودک تاثیر می‌گذارد و کودک روی حرکات خود تعادل ندارد و هماهنگ نیست. کودکان مبتلا به دیسپراکسیا معمولا در یادگیری مهارت‌هایی مثل چهار دست و پا رفتن و راه رفتن، نسبت به سایر کودکان، تاخیر دارند و دیرتر از بقیه این مهارت‌ها را یاد می‌گیرند. کودک مبتلا به دیسپراکسیا در انجام فعالیت‌های ظریف مثل غذا خوردن با قاشق یا بستن دکمه و بند کفش دچار مشکل می‌شود و ضعیف عمل می‌کند.
دیسلکسیا (اختلال خواندن)
دیسلکسیا نوع دیگری از اختلالات یادگیری است که روی مهارت‌های خواندن و پردازش زبان تاثیر می‌گذارد. کودک مبتلا به دیسلکسیا در تشخیص صداها و ارتباط بین کلمات دچار مشکل می‌شود و خواندن متن‌ها برای کودک دشوار است. خوشبختانه با کمی تمرین بیشتر و برنامه‌های آموزشی خاص، این اختلال به‌راحتی درمان می‌شود.
دیسگرافیا (اختلال نوشتن)
دیسگرافیا یا نوشتارپریشی یکی دیگر از اختلالات یادگیری است. کودک مبتلا به دیسگرافیا در نوشتن کلمات دچار مشکل می‌شود و مدام نامفهوم می‌نویسد. این طبیعی است که کودک در سال‌های اول مدرسه و زمانی که تازه نوشتن را می‌آموزد، دچار مشکل شود؛ اما اگر این اشکالات همچنان ادامه داشته باشد، به احتمال زیاد کودک مبتلا به دیسگرافیا است و نیاز به درمان و آموزش‌های ویژه دارد.
دیسکلکولیا (اختلال ریاضی)
معمولا تا اسمی از اختلال یادگیری به میان می‌آید، همه ما کودکی را تصور می‌کنیم که در یادگیری درس‌هایی مثل ریاضی مشکل دارد. دیسکلکولیا یکی از شناخته‌شده‌ترین اختلالات یادگیری در کودکان است. کودک مبتلا به دیسکلکولیا در فهم و درک مسائل ریاضی دچار مشکل می‌شود و یادگیری محاسبات اولیه ریاضی برای کودک بسیار سخت است. خوشبختانه این اختلال نیز به‌راحتی قابل درمان است؛ اما توجه کنید که باید درمان در همان‌های سال‌های اول رخ دهد تا کودک دچار کمبود اعتماد به‌نفس نشود. همچنین در کنار درمان اختلال یادگیری، از آموزش‌های ویژه مثل کلاس‌های فوق‌العاده برای کودک استفاده کنید.
اختلال پردازش شنوایی
یکی دیگر از انواع اختلالات یادگیری، اختلال پردازش شنوایی است. در این اختلال، کودک نمی‌تواند تفاوت‌های ظریف بین صداها را از هم تشخیص دهد و کودک در شنیدن دچار مشکل است. همین موضوع باعث عملکرد ضعیف کودک در مدرسه و سایر اختلالات یادگیری می‌شود. در اختلال پردازش شنوایی، باید گفت که گوش هیچ مشکلی ندارد و صدا از طریق گوش به‌خوبی به مغز می‌رسد؛ اما مغز قدرت تحلیل و پردازش صداها را به‌درستی ندارد.
اختلال پردازش بینایی
یکی دیگر از انواع اختلالات یادگیری، اختلال پردازش بینایی است. در این نوع اختلال، ممکن است که کودک نتواند تصاویر و اشیایی که می‌بیند را به‌درستی تفسیر کند. ممکن است کودک در تشخیص برخی از حروف یا اشکال از یکدیگر یا تشخیص پس‌زمینه عکس دچار مشکل شود. در اختلال پردازش تصویر نیز باید گفت که چشم‌ها کاملا سالم است و اطلاعات به‌درستی به مغز ارسال می‌شود؛ اما مغز نمی‌تواند آن‌ها را به‌خوبی پردازش کند و دچار خطا می‌شود. معمولا چنین اختلالاتی با درمان‌های نوروتراپی مثل نوروفیدبک به‌راحتی درمان می‌شود.
اختلال پردازش زبانی
کودکان مبتلا به اختلال پردازش زبانی، در دریافت، تشخیص و درک زبان دچار مشکل می‌شوند. این کودکان متوجه رفتار جدی و شوخی نمی‌شوند و در بیان احساسات خود دچار مشکل هستند. اختلال پردازش زبانی ممکن است باعث بروز اختلال خواندن و اختلال نوشتن نیز شود.
اختلال یادگیری به چه علت رخ می‌دهد؟
اگرچه تاکنون ریشه اصلی بروز اختلال یادگیری در کودکان مشخص نشده است، اما تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از علائم روی اختلال یادگیری تاثیرگذار است. ژنتیک یکی از مهم‌ترین عواملی است که باعث بروز اختلال یادگیری در کودک می‌شود. اگر در خانواده سابقه اختلال یادگیری وجود داشته باشد، احتمال ابتلای کودک به اختلال یادگیری نیز بیشتر می‌شود.
همچنین آسیبهای دوران جنینی مثل مصرف الکل و مواد مخدر توسط مادر، زایمان زودرس و وزن پایین هنگام تولد نیز می‌تواند در بروز اختلال یادگیری تاثیرگذار باشد. آسیبهای روانی یکی دیگر از علل اختلال یادگیری است. کودکانی که در سنین پایین دچار تروما شده‌اند، احتمال بیشتری برای ابتلا به اختلال یادگیری دارند. همچنین برخی آسیبهای جسمی مثل در معرض عفونت قرار گرفتن نیز می‌تواند باعث بروز اختلال یادگیری شود.
سایر اختلالات روانشناختی مثل اختلال اوتیسم یا اختلال بیش فعالی (ADHD) نیز می‌تواند روی یادگیری کودک تاثیر بگذارد و باعث بروز اختلال یادگیری در کودک شود. معمولا کودکان مبتلا به اختلالاتی مثل اوتیسم یا بیش فعالی، از چند روش درمانی مختلف به صورت ترکیبی برای درمان استفاده می‌کنند.
روش های درمان اختلال یادگیری
خوشبختانه امروزه روشهای زیادی برای درمان اختلال یادگیری پیشنهاد شده است که اغلب آن‌ها تاثیر بسیار مثبتی روی فرآیند یادگیری کودک دارد. توجه داشته باشید که هرچه اختلال یادگیری در کودک سریع‌تر تشخیص داده شود و خیلی زود برای درمان آن اقدام کنید، اثربخشی روش های درمان اختلال یادگیری نیز بسیار بالا می‌رود. در ادامه برخی از مهم‌ترین و به‌روزترین روش های درمان اختلال یادگیری را معرفی می‌کنیم:
ارائه آموزش‌های خاص
یکی از اولین اقداماتی که برای درمان اختلال یادگیری باید انجام دهید، به خصوص در مورد اختلالاتی مثل مشکل در خواندن و نوشتن یا یادگیری ریاضی، ارائه آموزش‌های خاص و ویژه کودکان است. همانطور که گفتیم، کودکان مبتلا به اختلال یادگیری از بهره هوشی بسیار بالایی برخوردارند؛ اما نحوه مواجه آن‌ها با مسائل متفاوت است و نیاز به آموزش خاص دارند.
روان درمانی
اگرچه در اغلب موارد از این روش برای درمان اختلال یادگیری بزرگسالان استفاده می‌شود، اما می‌توان گفت که روان درمانی به درمان اختلال یادگیری کودک نیز کمک خواهد کرد.
دارو درمانی
دارو درمانی، به خصوص در مواقعی که کودک به اختلالات دیگری مثل بیش فعالی یا اوتسم است، بسیار می‌تواند کمک‌کننده باشد. توجه داشته باشید که دارو درمانی حتما باید زیر نظر یک پزشک صورت بگیرد.
نوروتراپی
یکی از جدیدترین و به‌روزترین روش های درمان اختلال یادگیری، روشهای نوروتراپی است. نوروتراپی برای آن دسته از اختلالاتی که به دلیل اختلال در عملکرد مغز رخ داده‌اند، بسیار تاثیرگذار است. همانطور که پیش‌تر گفتیم، در اختلال یادگیری نیز تجزیه و تحلیل اطلاعات در مغز دچار مشکل می‌شود.
یکی از روشهای معروف نوروتراپی که در درمان اختلال یادگیری بسیار موثر است، نوروفیدبک است. در روش نوروفیدبک ما سعی داریم تا آن قسمت‌هایی از مغز که ضعف دارند و باعث بروز اختلال یادگیری در کودک می‌شود را به نوعی اصلاح کنیم تا تجزیه و تحلیل اطلاعات و همچنین عملکرد مغزی بهتر گردد.
درمان اختلال یادگیری با نوروفیدبک
نوروفیدبک یکی از به‌روزترین و جدیدترین روش های درمان اختلال یادگیری است که خیلی زود اثرات مثبت خود را نشان می‌دهد. درمان نوروفیدبک برخلاف تصور عموم، کاملا بدون درد است و خبری از شوک روی مغز نیست. در این روش، ما با کمک نرم‌افزارهای مخصوص و تهیه نقشه مغزی، به دنبال آموزش ناخودآگاه مغز هستیم تا مغز بتواند سیگنال‌های ارسالی و پردازش اطلاعات خود را اصلاح کند. درمان اختلال یادگیری با نوروفیدبک سه مرحله اساسی دارد که ادامه به توضیح هر یک می‌پردازیم:
مرحله اول: تهیه نقشه مغزی
اولین مرحله برای درمان اختلال یادگیری با نوروفیدبک، تهیه نقشه مغزی از کودک شماست. این کار به وسیله الکترودهایی که روی سر کودک قرار می‌گیرد و وضعیت امواج مغز را مشخص می‌کند، انجام می‌شود و حدود ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.
نقشه ارتباطی مغز، میزان عملکرد مناطق مختلف مغز را مشخص می‌کند و نوروتراپیست از این طریق می‌تواند مناطقی از مغز را که عملکرد ضعیف‌تری دارد، شناسایی کند. این مناطق احتمالا همان مناطقی هستند که دچار اختلال شده‌اند و پردازش اطلاعات در آن به‌خوبی صورت نمی‌گیرد و باعث بروز انواع اختلال یادگیری در کودک می‌شود. با شناسایی این مناطق، می‌توان در مراحل بعد به تقویت و اصلاح آن‌ها پرداخت.
مرحله دوم: ایجاد سازماندهی جدید مغز با نوروفیدبک
در این مرحله با کمک دستگاه نوروفیدبک به دنبال ایجاد تغییرات در وضعیت امواج مغزی و اصلاح آن‌ها هستیم. برای شروع نوروفیدبک، ابتدا الکترودهایی روی نواحی خاصی از سر کودک شما متصل می‌شود. محل اتصال الکترودها به نظر نوروتراپیست و نقشه مغزی‌ای که در مرحله قبل تهیه شد بستگی دارد. سپس کودک مقابل یک مانیتور می‌نشیند و برنامه مخصوصی که برای او طراحی شده است را مشاهده می‌کند.
این برنامه همچون یک بازی ساده طراحی شده است که کودک می‌تواند آن را با امواج مغزی خود کنترل کند. زمانی که کودک بتواند مراحل بازی را پشت سر بگذارد، به او پاداشی داده می‌شود، به عنوان مثال امتیاز کودک بالا می‌رود، همین موضوع باعث شرطی شدن مغز شده و به دنبال برنده شدن در مراحل بعدی می‌رود. با تکرار این روند، کم‌کم مغز می‌آموزد که سیگنال‌های ارسالی خود را تنظیم کند.
مرحله سوم: ارزیابی تغییرات و پیشرفت
معمولا درمان نوروفیدبک بین ۳۰ الی ۴۰ جلسه به طول می‌انجامد و کودک باید درمان خود را تا انتها ادامه دهد تا شاهد تغییرات اثربخش آن باشد. در اواسط دوره درمانی، یک بررسی دوباره صورت می‌گیرد تا ببینیم درمان نوروفیدبک چه تاثیری روی درمان اختلال یادگیری داشته است و در تدوین دوره درمانی جدید، از این ارزیابی کمک می‌گیریم؛ لذا ممکن است دوباره نوروتراپیست بخواهد از مغز کودک نقشه مغزی تهیه کند و سایر تست‌های جدید را انجام می‌دهد و آن را با نقشه ارتباط مغزی مرحله اول مقایسه کند و در صورت نیاز، درمان را تا بهبودی کامل ادامه دهد.
نوروفیدبک از اصلی‌ترین روشهای نوروتراپی است که می‌تواند طیف گسترده‌ای از اختلالات همچون بیش فعالی، اضطراب، شب ادراری کودکان، افسردگی، ناتوانی در یادگیری، نقص در توجه و تمرکز و … را در سنین مختلف درمان کند.
