وسواس فکری- عملی(OCD) چیست؟ علل، علائم و درمان
وسواس فکری- عملی(OCD) نوعی اختلال اضطرابی است که ویژگی مشخصه آن افکار غیرقابل کنترل و ناخواسته و الگوهای مکرر رفتاری است که فرد برای انجام آن احساس اجبار می‌کند. این افراد به دلیل افکار ناخواسته، ناخوشایند و بی‌ربط و ترس‌های غیرمنطقی که دائما به ذهنشان می‌آید، رنج زیادی را تحمل می‌کنند. آنها به دلیل ناتوانی در تحمل و کنترل این رنج، احساس نیاز می‌کنند تا یک رفتار خاص را مدام تکرار کنند. این افکار مزاحم، بی‌ربط و استرس‌زا را وسواس فکری و رفتارهای تکراری که فرد برای کاهش رنج ناشی از این افکار انجام می‌دهد را وسواس عملی می‌گویند. در واقع این افکار و رفتارها اغلب منجر به اضطراب شدید، صرف وقت زیاد و اختلال در زندگی افراد می‌شوند.
این فتارها در روز بیش از یک ساعت طول می‌کشد و باعث ایجاد ناراحتی زیادی برای فرد می‌شود. افراد مبتلا به وسواس فکری- عملی(OCD) ، از مکان‌ها یا هر چیزی که ممکن است وسواس و اجبار را در پی داشته باشد، دوری می‌کنند. این افراد همچنین دارای باورهای اشتباهی هستند که می‌تواند شامل افزایش احساس مسولیت، عدم تحمل، بی اعتمادی یا اهمیت دادن به افکار آزاردهنده باشد. مبتلایان به وسواس فکری- عملی(OCD) در طول دوره بیماری خود ممکن است طیف وسیعی از بیماری‌های دیگر را مثل افسردگی، اضطراب، تیک عصبی و … را تجربه کنند.
علائم وسواس فکری- عملی(OCD) با گذشت زمان تغییر می‌کنند. مثلا در کودکی به شکل شستن مکرر دست ها خود را نشان می‌دهد در صوتیکه در بزرگسالی شدت و وسعت رفتارها بیشتر می‌شود و به بررسی و چک کردن‌های مداوم منجر می‌شود. شدت علائم این اختلال نیز ممکن است با گذشت زمان تغییر کند؛ اما درصورت عدم درمان، ممکن است این اختلال سال‌ها ادامه یابد و می‌تواند توانایی فرد در محل کار، مدرسه یا خانه را محدود کند.
وسواس فکری- عملی(OCD) چیست؟
وسواس فکری- عملی(OCD) یک اختلال اضطرابی است که با درگیری ذهنی زیاد درمورد نظم و ترتیب و امور جزئی همراه است. این اختلال دارای سه بخش اساسی است:
o افکار مزاحمی که باعث ترس فرد می‌شوند؛
o اضطرابی که فرد به خاطر این افکار تجربه می‌کند؛
o رفتارهایی که فرد انجام می‌دهد تا این اضطراب از بین برود.
وقتی فرد در برابر انجام رفتار وسواسی مقاومت می‌کند، اضطرابش بیشتر می‌شود. بیشتر مبتلایان می‌دانند که این ترس و اضطراب آنها افراطی و غیرمنطقی است و سعی می کنند این افکار را سرکوب کنند و یا برای رهایی موقت از افکار مزاحم سعی می‌کنند رفتارهای تکراری را انجام دهند. انجام ندادن رفتارهای وسواسی باعث اضطراب و ناراحتی فرد می‌شود. احساس رنج و ناراحتی در فرد نشان می‌دهد که او از افراطی و غیر منطقی بودن رفتارهایش خبر دارد اما افکار وسواس گونه مانع از عدم انجام این رفتارها می‌شوند. فرد نمی‌تواند در برابر افکار مزاحم مقاومت کند. فرد مبتلا گاهی سعی می‌کند افکار و رفتارهای وسواسی را نادیده بگیرد یا آنها متوقف کند، اما فقط اضطراب او افزایش می‌یابد و در نهایت برای کاهش اضطراب به رفتارهای وسواسی ادامه می‌دهد. افرادی که به این اختلال دچار هستند اغلب در معرض ابتلا به سایر اختلالات مثل اختلال اضطراب، افسردگی، تیک عصبی قرار دارند.
افراد مبتلا به وسواس فکری- عملی(OCD) ، یا دچار وسواس‌های فکری یا دچار وسواس‌های عملی و یا دچار هر دو با هم هستند.
در دوران شیوع کرونا، رعایت بهداشت فردی و شستشوی مداوم دست‌ها، استفاده از ماسک و دستکش و حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی یکی از مهم‌ترین روش‌ها در جهت پیشگیری و جلوگیری از شیوع کرونا است. از اینرو خطر ابتلا به وسواس در افراد بیشتر می‌شود و همچنین افراد مبتلا به این بیماری را بیشتر دچار مشکل می‌کند و بیماری آنها را تشدید می‌کند.
وسواس فکری
افکار، تمایلات و تصوراتی هستند که به شکل مزاحم و ناخواسته ذهن فرد را درگیر می‌کنند و در بیشتر افراد موجب ناراحتی یا اضطراب عمده در او می‌شوند. فرد سعی می‌کند این افکار، تمایلات و تصورات را نادیده بگیرد یا آنها را سرکوب کند و یا با انجام یک سری رفتارهایی آنها را خنثی کند. در واقع، افکار وسواس‌گونه، هر بار قوی‌تر از قبل ظاهر می‌شوند و اغلب منجر به اضطراب می‌شوند، زیرا نسبت به گذشته، سرسخت‌تر و وقتگیر‌تر می‌شوند. این دور باطل در اختلال وسواس فکری- عملی(OCD) تکرار می‌شود.
وسواس عملی
وسواس عملی رفتارهایی هستند که فرد احساس می‌کند باید بارها و بارها تکرار کند تا به آرامش برسد و از شر افکارش خلاص شود. هنگامی که فرد تلاش می‌کند تا جلوی افکار و تمایلات ناخواسته و مزاحم را بگیرد، اضطراب او افزایش می‌یابد، او برای کاهش اضطراب خود ناچار می‌شود رفتارهای تکراری و خاصی را انجام دهد. این کار، فرد را در چرخه وسواس فکری- عملی(OCD) قرار می‌دهد.
چه ملاک‌هایی برای تشخیص وسواس فکری- عملی(OCD)لازم است؟
هر فردی ممکن است افکار وسواسی داشته باشد یا به طور توجیه ناپذیری اصرار کند که بعضی از اعمال را به شیوه خاص خودش انجام دهد. اما زمانی اختلال وسواس فکری- عملی(OCD) به فرد اطلاق می‌شود که فرد ملاک‌های زیر را داشته باشد.
o فرد با وجودی که می‌داند افکار و رفتار او افراطی و غیر منطقی هستند، نمی‌تواند آنها را کنترل و ترک کند.
o فرد از انجام رفتارهایش هیچ لذتی نمی‌برد چون ناخواسته هستند و فقط به یک آرامش موقتی دست می‌یابد.
o افکار و رفتارهای تکراری، چندین ساعت از وقت هر روزه فرد را تلف می‌کنند.
o به دلیل وجود دائمی این رفتارها و افکار، زندگی شخصی فرد و روابط بین فردی او دچار مشکلات متعدد می‌شود.
علائم وسواس فکری- عملی(OCD)
در بسیاری از افراد، علائم این اختلال در دوره‌ای از زندگی پدیدار می‌شوند و در دوره‌ای دیگر پنهان می‌شوند: اما معمولا به صورت همیشگی فرد را آزار می‌دهند و در موارد حادتر ممکن است روی کیفیت زندگی فرد اثر منفی بگذارند. اختلال وسواس فکری- عملی(OCD) دو دسته علامت دارد:
علائم ناشی از وسواس فکری و علائمی که به دنبال وسواس عملی ظاهر می‌شوند.
انواع وسواس‌های فکری شایع
افرادی که مبتلا به وسواس فکری- عملی(OCD) هستند عمدتا ذهنشان درگیر این افکار است.
o ترس افراطی از میکروب‌ها، خاک آلودگی و کثیفی دارند.
o احساس نظم و ترتیب بیش از حد و تقارن داشتن اشیا برایشان مهم است.
o افکار موهوم و مرتبط به نحسی و خرافات دائما در ذهنشان جاری است.
o تمایلات و تصورات ناخواسته‌ای در مورد سوء رفتارجنسی دارند.
o بیش از حد روی اعتقادات مذهبی تمرکز می‌کنند.
o در مورد نداشتن یا از دست دادن چیزهای بی ارزش، بیش از حد نگران هستند.
o از اینکه روی رفتارهایشان کنترلی نداشته باشند و به خودشان یا دیگران آسیب بزنند، مضطرب هستند.
انواع وسواس های رفتاری شایع
افرادی که مبتلا به وسواس فکری- عملی(OCD) هستند، عمدتا رفتارهای زیر را انجام می‌دهند:
زمان زیادی را برای شستشوی دست‌ها و نظافت غیرضروری منزل صرف می‌کنند.
وسایل بلا استفاده و خرت و پرت‌هایی مثل ظروف خلی غذا و کاغذهای باطله را جمع آوری می‌کنند.
مرتب یک کلمه یا عبارت خاص را تکرار می‌کنند یا انگشتانشان را می‌شمارند یا با آنها ضرب می‌گیرند.
دائما چیزهایی مثل قفل درب منزل، بسته بودن شیر گاز و کلیدهای برق را چک می‌کنند.
زمان‌هایی که مطمئن هستند همه چیز مرتب و منظم است باز هم آنها را مکررا چک می کنند.
با اعضای خانواده دائما در تماس هستند تا از سلامتی آنها اطمینان حاصل کنند.
وسواس فکری- عملی(OCD) از چه سنی شروع می‌شود؟
وسواس فکری- عملی(OCD) اغلب از سنین کودکی یا نوجوانی شروع می‌شود و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. در بعضی از افراد نشانه‌های این اختلال در دوره‌ای از زندگی‌شان پدیدار می‌شود و در دوره‌ای دیگر فروکش می‌کند. اما عموما به صورت مادام‌العمر فرد را آزار می‌دهند و در موارد خیلی شدید روی کیفیت زندگی فرد اثر منفی می‌گذارند.
آیا وسواس فکری- عملی(OCD) علل خاصی دارد؟
علت دقیق وسواس فکری- عملی(OCD) هنوزکاملا شناخته شده نیست؛ اما عوامل ژنتیکی و محیطی می‌توانند در ابتلا به این اختلال موثر باشند. افرادی که یکی از اعضای خانواده آنها مبتلا به این اختلال است بیشتر در معرض ابتلا به وسواس فکری- عملی(OCD) هستند. هر چه این نسبت نزدیکتر باشد، احتمال ابتلا به این اختلال بیشتر می‌شود. عوامل محیطی و حوادث استرس‌زا، اختلالات روانی، مصرف مواد و مشکلات عاطفی در ابتلا به این اختلال می‌توانند دخیل باشند. مطالعات نشان می‌دهد افرادی که در کودکی با بد‌رفتاری جسمی یا جنسی و سایر حوادث آسیب زا مواجه شده‌اند، احتمال بیشتری دارد که به این اختلال دچار شوند.
چه درمان‌هایی برای وسواس فکری- عملی(OCD) وجود دارد؟
وسواس فکری- عملی(OCD) می‌تواند خفیف یا شدید باشد و معمولا در شرایط استرس‌زا افزایش می‌یابد. زمانی‌که افکار و یا رفتارهای وسواس‌گونه از کنترل فرد خارج می‌شوند و به زندگی فردی و اجتماعی او آسیب می‌رسانند، فرد باید برای درمان آن اقدام کند: زیرا در صورت عدم درمان ممکن است این اختلال سال‌ها ادامه یابد و فرد را در معرض ابتلا به سایر بیماری‌ها قرار دهد. به طور قطعی نمی‌توان گفت که وسواس فکری- عملی(OCD) درمان مشخصی دارد. نوع درمانی که برای هر فرد انتخاب می‌شود بستگی به خود شخص و شیوه زندگی او، نوع وسواس و علت ابتلا به وسواس دارد. روش‌های درمانی موجود شامل موارد زیر می‌شوند.
روان درمانی
این نوع درمان، بر افکار مزاحم و اضطراب‌آور تمرکز می‌کند و روش‌های موثر و سالم واکنش به افکار وسواسی را بدون متوسل شدن به رفتارهای وسواسی آموزش می‌دهد. درمانگر از فرد می‌خواهد کم‌کم با ترس‌های خود روبرو شود و چگونگی مقابله با اضطراب ناشی از افکار وسواسی را به او یاد می‌دهد. این درمان نیازمند تلاش و تمرین است تا فرد به مرور یاد بگیرد چگونه افکار و رفتارهای خود را مدیریت کند.
دارو درمانی
دارو به تنهایی در برطرف کردن شانه‌های این بیماری به ندرت موثر است. گاهی اوقات داروهای ضد افسردگی با دوز بالاتر به عنوان مکمل در درمان وسواس فکری- عملی(OCD) مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین داروهای مهارکننده بازجذب انتخابی سروتونین می‌توانند به کنترل این اختلال کمک کنند. رایج‌ترین داروهای مورد استفاده عبارتند از سیتالوپرام، فلوکستین، فلووکسامین، پاروکستین و سرترالین. البته احتمال دارد بین ۲تا ۴ ماه طول بکشد تا تاثیر داروها مشاهده شود.
درمان با نوروفیدبک
نوروفیدبک یک روش درمانی با اثر طولانی مدت است که تاثیر زیادی در کاهش یا درمان کامل اختلال وسواس فکری- عملی(OCD) دارد. افراد مبتلا به وسواس فکری- عملی(OCD) ، فعالیتهای نابهنجاری در آن بخش از مغز که مربوط به احساسات قوی و واکنش نشان دادن نسبت به آنها هست، دارند. این روش الگوهای فکری و رفتاری فرد را تغییر می‌دهد و با استفاده از بازخورد مستقیمی که از چگونگی عملکرد مغز می دهد، باعث می‌شود مغز به شکل بهتری خود را تنظیم کرده و از علائم عدم تنطیم مغز که در وسواس فکری- عملی(OCD) رخ می‌دهد تا حد زیادی بکاهد.
در برخی از شیوه‌های درمانی شاید مدت کوتاهی اضطراب و وسواس افراد کم شود: اما بعد از مدتی همه علائم وسواس فکری- عملی(OCD) مجددا برمی‌گردند. نوروفیدبک به عنوان یک روش درمانی با اثر طولانی مدت برای درمان وسواس فکری- عملی(OCD) مناسب می‌باشد. این روش عوارض جانبی ندارد و این موضوع آن را به یک انتخاب برتر و سالمتر تبدیل کرده است. مرکز نوروتراپی دارینه با وجود نوروتراپیست‌های متخصص به شما کمک می‌کند تا با خیالی آسوده بیماری خود را درمان کنید.
