طرحواره چیست؟ + انواع طرحواره و طرحواره درمانی
طرحواره درمانی یکی از روش‌های جدید روانشناسی و روانکاوی است که بررسی و حل مشکلاتی که ریشه در کودکی افراد دارد می‌پردازد. در طرحواره درمانی، ما به دنبال اصلاح طرحواره‌های ناسازگار هستیم.
قطعا برای شما هم پیش آمده است که اشتباهی را در زندگی بارها و بارها مرتکب شوید و علارغم مشاهده نتیجه منفی آن، اما باز هم آن اشتباه را تکرار کنید. این دسته از اشتباهات ریشه در طرحواره‌های منفی و ناسازگار دارند.
در طرحواره درمانی یا اسکیما تراپی ما سعی می‌کنیم تا این طرحواره‌های ناسازگار را شناسایی کنیم و به دنبال حل آن باشیم. طرحواره درمانی می‌تواند کمک بسیار زیادی به حل مشکلات روحی و روانی شما کند و این امکان را به شما می‌دهد تا با شناسایی ریشه مشکلات خود، آنها را بهتر درک کنید و به دنبال کنترل آن باشید.
در این نوشته از بلاگ کلینیک نوروتراپی دارینه، بهترین مرکز نوروتراپی غرب تهران، می‌خواهیم به بررسی طرحواره درمانی و طرحواره بپردازیم و انواع طرحواره ناسازگار را معرفی کنیم. اگر می‌خواهید جلسات طرحواره درمانی را شروع کنید، پیشنهاد می‌کنیم در ادامه این نوشته با ما همراه باشید.
کلینیک نوروتراپی دارینه، بهترین مرکز نوروتراپی تهران، انواع درمان‌های نوروتراپی اعم از نوروفیدبک، بیوفیدبک، تهیه نقشه مغزی، درمان tCDS و … را به شما عزیزان ارائه می‌دهد. در کلیه مراحل درمان در کلینیک نوروتراپی دارینه، نوروتراپیست متخصص حضور دارد و روی روند درمان نظارت کامل دارد. همچنین انواع روش‌های نوروفیدبک، بیوفیدبک و tDCS با استفاده از جدید‌ترین دستگاه‌ها و متدهای روز انجام می‌شود.
طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی یکی از روش‌های نوین روانشناسی است که برای اولین بار، توسط روانشناس معروف آمریکایی، جفری یانگ، معرفی شد. این درمان، برای آن دسته از بیماری‌ها و اختلالات روانی که با روش‌های مرسوم روانشناسی مثل روان درمانی، رفتار درمانی و روان درمانی شناختی-رفتاری پاسخ مناسب نمی‌دهند، بسیار مناسب و تاثیرگذار است.
در روش طرحواره درمانی، بهترین و موثرترین عناصر روش‌هایی مثل روان درمانی، رفتار درمانی، روان درمانی شناختی-رفتاری، روانکاوی، نظریه دلبستگی و روان درمانی مبتنی بر احساسات با یکدیگر ترکیب شده‌اند و روشی بسیار مناسب و موثر را پدید آورده‌اند. از طرحواره درمانی برای درمان اختلالاتی مثل اختلال شخصیت مرزی، استفاده می‌شود.
طرحواره چیست؟
طرحواره یا اسکیما، اصلی‌ترین بخش در طرحواره درمانی است. در یک تعریف کلی می‌توان گفته طرحواره یک ساختار شناختی است که به ما کمک می‌کند که دانش خود از جهان را سازمان‌دهی کنیم و اطلاعات جدید که بدست می‌آوریم را تجزیه و تحلیل کنیم. طرحواره‌ها بر اساس تجربیات ما در زندگی شکل می‌گیرند و در حافظه ما ذخیره می‌شوند؛ به همین دلیل، اغلب در سنین کودکی ایجاد می‌شوند.
اگرچه طرحواره‌ها به ما کمک می‌کنند تا محیط پیرامون خود را تجزیه و تحلیل کنیم؛ اما در برخی از موارد نیز می‌توانند تاثیرات منفی روی ما داشته باشند و باعث محدود کردن تفکر ما شکل‌گیری کلیشه‌های ناسالم در ما شوند. به چنین طرحواره‌هایی، طرحواره ناسالم یا مخرب گفته می‌شود.
طرحواره ناسالم می‌تواند باعث ایجاد الگوهای منفی و افکار ناسالم در فرد شود؛ اگر به طرحواره‌های منفی توجه نشود، می‌تواند در تمام طول زندگی باقی بمانند و فرد را آزار دهند. طرحواره‌هایی مثل « هیچ‌کس من را دوست ندارد»، « من خسته‌کننده هستم» یا « قرار است اتفاقی بد بیافتد» همگی مثال‌هایی از طرحواره ناسالم و منفی هستند.
در طرحواره درمانی، ما به دنبال این هستیم که طرحواره‌های منفی را شناسایی کنیم و سپس بتوانیم آن را با الگوهای مثبت جایگزاری کنیم.
چه عواملی باعث ایجاد طرحواره منفی می‌شود؟
سوالی که در این بین مطرح است این است که طرحواره‌های منفی چگونه ایجاد می‌شوند. برآورده نشدن نیازهای عاطفی اصلی در دوران کودکی، یکی از اصلی‌ترین دلایل ایجاد طرحواره منفی است. اگر کودک پاسخ مناسبی برای نیازهای عاطفی خود دریافت نکند، با مشکلات زیر روبه‌رو خواهد بود که همگی زمینه‌سازی ایجاد طرحواره منفی در کودک هستند:
- عدم احساس امنیت و دلبستگی به دیگران
- عدم احساس هویت فردی و استقلال
- عدم آزادی بیان در احساسات و بازگو کردن خواسته‌های خود
- بازی نکردن و عدم انجام فعالیت‌های خودجوش
امروزه انواع اختلالات روان در دنیا شناخته شده است که می‌تواند زندگی نرمال فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. خوشبختانه اغلب این اختلالات روان، درمان مناسب و موثری دارند و به کمک نوروتراپی نیز درمان می‌شوند.
انواع طرحواره ناسالم در طرحواره درمانی
در حالت کلی، انواع طرحواره ناسالم را می‌تواند در ۵ حوزه زیر بررسی کرد:
طرحواره ناسالم طرد شدگی و بریدن از اجتماع
افرادی که طرحواره طردشدگی را دارند، خود را مطلق به گروه یا جامعه خاصی نمی‌دانند. این طرحواره زمانی ایجاد می‌شود که فرد در خانواده‌ای منزوی بزرگ شده است یا به دلایلی مثل هوش زیاد، ظاهر متفاوت، سابقه خانوادگی خاص، گرایش جنسی، مذهب یا شرایط اقتصادی با دیگر افراد احساس تفاوت می‌کند. افراد مبتلا به طرحواره طردشدگی احساس می‌کنند که از بقیه جهان جدا شده‌اند و با سایر افراد بیگانگی دارند. درنتیجه از تماس‌های اجتماعی و موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند.
عدم ثبات و احساس رهاشدگی
افرادی که دچار طرحواره عدم ثبات هستند، در روابط خود غیرقابل پیش‌بینی و بسیار بی‌ثبات هستند. معمولا این افراد ترس از دست دادن عزیزان خود را دارند؛ به همین دلیل، در روابط عاطفی و اجتماعی خود معمولا نیازمند و وابسته هستند. اگرچه این افراد تلاش زیادی جهت از دست ندادن عزیزان خود می‌کنند؛ اما در انتخاب پارتنر دقیقا برعکس عمل می‌کنند و به سراغ افرادی می‌روند که احتمالا آنها را ترک می‌کنند.
عدم اعتماد متقابل و سو رفتار
افرادی که دچار طرحواره ناسالم بی‌اعتمادی هستند، نمی‌توانند به افراد اعتماد کنند و همواره منتظر سو رفتار از طرف دیگران هستند. معمولا از نظر این دسته از افراد، بقیه دروغ‌گو و فرصت‌طلب هستند و منتظر زمانی هستند تا به آنها آسیب برسانند.
افراد دچار طرحواره عدم اعتماد، در روابط خود شکاک و پارانوئید هستند و معتقدند که دیگران، خواسته یا ناخواسته، به دلیل خودخواهی یا بی‌احتیاطی، به آنها صدمه می‌زنند. معمولا این افراد از برقراری ارتباط صمیمی با دیگران جلوگیری می‌کنند و دنیای درونی خود را به اشتراک نمی‌گذارند.
محرومیت هیجانی
افرادی که دچار طرحواره محرومیت هیجانی هستند، نیازهای عاطفی خود را نادیده می‌گیرند و به احساسات خود توجه نمی‌کنند. این افراد معمولا علائم روانی مثل افسردگی، غم و حتی علائم جسمی مختلف را نشان می‌دهند. طرحواره محرومیت هیجانی و عاطفی، زمانی ایجاد می‌شود که نیازهای فرد به عشق، درک و راهنمایی، توسط افراد مهم و نزدیک برآورده نشود.
نقشه مغزی، نوع جدیدی از تصویر‌برداری از مغز است که در آن فعالیت قسمت‌های مختلف مغز نمایان می‌شود. قسمت‌های مختلف مغز، پیام‌های عصبی را به وسیله سیگنال‌های الکترونیکی ارسال می‌کنند و ما می‌توانیم به کمک دستگاه نقشه مغزی، این سیگنال‌ها را اندازه‌گیری کنیم و با حالت نرمال مقایسه کنیم.
احساس شرم و نقص داشتن
این طرحواره شامل افرادی می‌شوند که احساس دارند در یک ویژگی، مثلا شخصیت، ظاهر فیزیکی یا روابط اجتماعی، دچار نقص و کمبود هستند. این دسته از افراد در مورد نقص‌های خود احساس خجالت و شرمندگی می‌کنند و معمولا این حس را دارند که لایق عشق و احترام دیگران نیستند.
افرادی که درچار طرحواره ناسالم شرم هستند، نگرانند که وقتی به کسی نزدیک می‌شوند، عیوب آنها آشکار شود؛ به همین دلیل معمولا روابط نزدیک و صمیمانه‌ای با افراد برقرار نمی‌کنند. این افراد در روابط نزدیک و عاطفی خود معمولا افرادی را انتخاب می‌کنند که رفتار خوبی با آنها نداشته و به آنها احترام نمی‌گذارند.