اختلال روان تنی (سایکوسوماتیک) چیست؟ + علل، علائم و درمان
حتما شما هم تا به حال چیزی در مورد معده درد عصبی شنیده‌اید یا با افرادی مواجه شده‌اید که زمانی که در موقعیت استرس‌زا قرار می‌گیرند، دچار حالت تهوع می‌شوند؟ اغلب ما اختلالات روان را با علائم و تاثیراتی که روی خلق و خو و روحیه فرد می‌گذارند، می‌شناسیم؛ اما جالب است بدانید که برخی از اختلالات روان می‌تواند روی سلامت جسمی و فیزیکی شما نیز تاثیرگذار باشد؛ به چنین اختلالاتی، اختلال روان تنی یا سایکوسوماتیک گفته می‌شود.
این روزها، اهمیت سلامت روان بر هیچ کسی پوشیده نیست. شما برای داشتن زندگی شادتر و سالم‌تر لازم است که به سلامت روان خود اهمیت ویژه دهید؛ اما مشکلات و اختلالات روان تنها روی سلامت روان شما تاثیرگذار نیستند و در بسیاری از مواقع می‌توانند باعث مشکلات و بیماری‌های جسمی نیز شوند.
برخی از بیماری‌های جسمی و فیزیکی مثل سردرد‌های میگرنی، حالت تهوع، بی‌خوابی، چاقی و پرخوری غذا، دردهای مفصلی و … می‌تواند ریشه‌ی روانی نیز داشته باشند. در چنین شرایطی، مصرف دارو، فیزیوتراپی، جراحی و … نیز نمی‌تواند به درمان این بیماری‌ها کمک کند. برای درمان اختلالات روان تنی، حتما باید به سراغ روان درمانی و درمان روانشناسی باشید.
برای بسیاری از افراد پیش آمده است که با وجود سال‌ها پیگیری درمان برای بیماری‌های جسمی مثل میگرن، معده درد، کمر درد و … اما همچنان با درد و این اختلالات درگیر هستند. در چنین شرایطی ممکن است که شما با یک اختلال روان تنی درگیر باشید؛ یعنی ریشه این اختلالات به روان شما مربوط می‌باشد، نه مشکلات فیزیکی دیگر؛ پس برای درمان نیز باید به سراغ روان درمانی و درمان‌های روانشناسی باشید.
این موضوع لزوما به این معنی نیست که همه دردها و مشکلات فیزیکی ریشه روانی دارند؛ یا اختلالات روان تنی تنها به دلیل مشکلات روان به وجود می‌آیند؛ اما مشکلات روان تاثیر زیادی روی اختلالات روان تنی خواهند داشت و علائم و دردها را شدید‌تر می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است که اضطراب در ابتدا علائم سردرد جزئی را با خود به همراه داشته باشد؛ اما به مرور زمان، باعث بروز اختلال میگرن نیز شود. در چنین شرایطی، هر دارویی که برای درمان میگرن مصرف کنید، تنها می‌تواند شدت درد و علائم آن را کمی کنترل کند و برای درمان قطعی میگرن، باید به سراغ درمان اختلال اضطرابی باشید.
در این نوشته از دارینه، بهترین مرکز نوروتراپی تهران، به سراغ معرفی اختلال روان تنی و تاثیری که روی سلامت روان و سلامتی جسمی فرد می‌گذارند می‌رویم و در نهایت، علل بروز این اختلال را در فرد بررسی می‌کنیم و روش‌های مناسب برای درمان اختلال روان تنی را بررسی می‌کنیم.
یکی از درمان‌های بسیار رایج که روی بسیاری از اختلالات روان تنی تاثیر مثبتی دارد، درمان بیوفیدبک است. در این روش درمانی، ما سعی می‌کنیم که سیستم پاراسمپاتیک را تقویت کنیم تا جلوی بروز بسیاری از اختلالات روان تنی را بگیرد. بیوفیدبک روی درمان اختلالات روان تنی مثل میگرن، اختلالات گوارشی، فشار خون بالا و … تاثیرات مثبتی دارد. شما می‌توانید درمان بیوفیدبک را به صورت کاملا تخصصی و زیر نظر بهترین نوروتراپیست‌ها، در کلینیک نوروتراپی دارینه انجام دهید.
اختلال روان تنی چیست؟
در یک تعریف کلی، می‌توان گفت که اختلالات روان تنی، آن دسته از بیماری‌ها و مشکلات فیزیکی هستند که به دلیل اختلالات روان به وجود می‌آیند؛ در اصل، یک اختلال روان تنی، بیماری جسمی و فیزیکی است که ریشه روانی دارد؛ پس برای درمان و کنترل آن نیز باید به سراغ روش‌های روان درمانی برویم.
اختلالات روان تنی معمولا به دلیل اختلال در سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک به وجود می‌آید. هر دو این سیستم‌ها جزو دستگاه عصبی غیرارادی فرد هستند. سیستم سمپاتیک، در حالت استرس و هیجان فعال‌تر است و فرد را برای دفاع یا نبرد آماده می‌کند؛ برعکس، سیستم پاراسمپاتیک به دنبال آرامش و ذخیره بیشتر انرژی درونی است. هرگاه تعادل بین این دو سیستم عصبی برهم بریزد، ممکن است اختلالات روان تنی به وجود آید. به عنوان مثال، در هنگام ترس، سیستم سمپاتیک فعال‌تر می‌شود و باعث بالا رفتن ضربان قلب و اختلال در تنفس می‌شود. پس اگر سیستم سمپاتیک دچار مشکل شود، ضربان قلب فرد بالا می‌رود و باعث بروز اختلالات روان تنی می‌شود.
افراد مبتلا به اختلال اضطراب، در موقعیت‌های خاص، دچار اضطراب و استرس فراوانی می‌شوند؛ به قدری که از حالت نرمال خود خارج شده و حتی ممکن است حمله پنیک به آن‌ها دست دهد. اختلال اضطراب تاثیر منفی زیادی روی سلامت روان و زندگی نرمال فرد دارد و می‌تواند باعث شود که شما موقعیت‌های بسیار مهمی را در زندگی خود از دست بدهید؛ از همین رو بسیار مهم است که به فکر درمان این اختلال باشید.
انواع اختلالات روان تنی
اختلال روان تنی انواع مختلفی دارد. در ادامه چند نمونه از معروف‌ترین و مطرح‌ترین اختلالات روان تنی را معرفی می‌کنیم:
اختلالات گوارشی
اختلالات گوارشی از جمله رایج‌ترین اختلالات روان تنی هستند. معده درد و زخم معده از جمله اختلالات فیزیکی هستند که ریشه روانی نیز دارند. زخم معده بر اثر برهم خوردن نظم ترشح اسید معده به وجود می‌آید؛ یعنی اگر اسید معده بیش از حد نیاز ترشح شود، باعث از بین رفتن دیواره‌های معده می‌شود و زخم معده را به وجود می‌آورد. یکی از دلایلی که ممکن است باعث ترشح بیش از حد اسید معده شود، خشم و اضطراب است. در چنین شرایطی، شما باید به دنبال روش و راه حلی برای کنترل خشم و اضطراب خود باشید تا بتوانید اختلالات گوارشی خود را نیز درمان کنید.
اختلالات قلبی- عروقی
یکی دیگر از انواع اختلالات روان تنی، اختلالات قلبی عروقی است. ترس، استرس، اضطراب، خشم و … می‌تواند باعث بالا رفتن ضربان قلب شود. بالا بودن ضربان قلب، مشکلات جسمی زیادی را برای شما به همراه خواهد داشت. اگر بالا بودن ضربان قلب شما ناشی از یک اختلال روان تنی باشد، لازم است که حتما از طریق روان درمانی و روانشناسی، به دنبال درمان این اختلال باشید.
آسم
یکی دیگر از اختلالات روان تنی رایج، آسم است. آسم زمانی به وجود می‌آید که مجرای تنفسی تنگ شده باشد و فرد به راحتی نتواند نفس بکشد. یکی از عواملی که می‌تواند باعث تنگ شدن مجرای تنفسی شود، هیجان روانی است. هیجانات روانی بیش از حد نیز می‌تواند باعث بروز بیماری آسم و حمله عصبی در فرد شود.
میگرن
میگرن یکی دیگر از اختلالات شایع در عصر حاضر است و افراد زیادی از آن رنج می‌برند. معمولا درد میگرن با مسکن‌ها و داروهای معمول دیگر آرام نمی‌شود. معمولا میگرن علت روانی دارد. در برخی از موارد، اضطراب و استرس بیش از حد می‌تواند باعث بروز میگرن در فرد شود.
پانیک اتک نوعی اختلال روانی است که بر اثر شدت زیاد ترس، وحشت یا اضطراب رخ می‌دهد. این اختلال در جوامع امروزی، بسیار شایع است و می‌تواند خیلی ترسناک و آزاردهنده باشد. به‌طوریکه فرد در اثر بروز حمله پانیک ممکن است فکر کند که دچار حمله قلبی شده، قرار است بمیرد و یا اتفاق بسیار بدی برایش بیفتد.
تشخیص اختلال روان تنی
تشخیص این موضوع که مشکل فیزیکی و جسمی ریشه در اختلالات و بیماری‌های جسمی دارد یا یک اختلال روان تنی است، در وهله اول کمی دشوار است. معمولا علائم اختلالات روان تنی دقیقا مشابه با علائم بیماری‌های فیزیکی است. معمولا افراد در مواجه با اختلال روان تنی، همان ابتدا به یک پزشک متخصص مراجعه می‌کنند و پس از گذراندن دوره درمان و تاثیرگذار نبودن آن، ممکن است که پزشک شک به اختلال روان تنی ببرد.
در حالت کلی، اگر درمان‌های معمول روی شما اثرگذار نبود، احتمال بیماری شما یک اختلال روان تنی است و باید به سراغ درمان‌های روانشناسی باشد. همچنین، اگر علائم بیماری شما در شرایط خاص خود را مشخص می‌کند، احتمالا شما با یک اختلال روان تنی درگیر هستید. به عنوان مثال، اگر معده درد تنها هنگام اضطراب و خشم زیاد به سراغ شما می‌آید، احتمالا یک اختلال روان تنی است؛ یا هنگامی که استرس و اضطراب زیادی را تجربه می‌کنید، قلب شما درد می‌گیرد، به احتمال زیاد شما با یک اختلال روان تنی درگیر هستید و لازم است علاوه بر مراجعه به متخصص قلب و عروق، به دنبال روان درمانی نیز باشید.
درمان اختلال روان تنی
روش‌های درمانی زیادی برای اختلالات روان تنی یا سایکوسوماتیک وجود دارد. این درمان‌ها شامل درمان تخصصی و فیزیکی در کنار درمان روانشناسی است؛ یعنی برای درمان کامل اختلالات روان تنی، تنها روان درمانی کافی نیست؛ بلکه شما باید به دنبال درمانی جسمی و درمان روانی به صورت مکمل باشید. در ادامه برخی از روش‌های معمول برای درمان اختلال روان تنی (سایکوسوماتیک) را معرفی می‌کنیم:
روان درمانی
روان درمانی در اغلب موارد به درمان اختلالات روان تنی کمک می‌کند. اگر ریشه اختلال شما به دلیل اضطراب، استرس، خشم، ترس و … است، شما باید به دنبال درمان این اختلالات نیز باشید تا جلوی شدت گرفتن علائم و دردها را بگیرید. درغیر اینصورت، هرگونه درمان جسمی که انجام دهید، حتی جراحی، موقتی بوده و بعد از مدتی، علائم و دردهای شما دوباره شروع می‌شود.
پس برای آن که درمان شما به صورت کامل صورت پذیرد، لازم است که علاوه بر درمان جسمی و فیزیکی، به دنبال درمان اختلالات روان، مثل اختلال اضطرابی، فوبیا و … نیز باشید. روان درمانی و صحبت با یک روانشناس متخصص در چنین شرایطی، کمک زیادی به شما می‌کند.
رفتار درمانی
رفتار درمانی یکی از شاخه‌های علم روانشناسی است که در آن فرد یاد می‌گیرد تا کنترل افکار خود را به دست بگیرد. رفتار درمانی به فرد کمک می‌کند تا بتواند موقعیت‌هایی که باعث ایجاد اضطراب، خشم و … می‌شود را بهتر کنترل کند.
دارو درمانی
در بسیاری از مواقع، برای درمان اختلالات سایکوسوماتیک، از مسکن‌ها استفاده می‌شود. دارو درمانی یک درمان موقتی است و تنها برای مدتی کوتاه می‌تواند دردهای ناشی از اختلال روان تنی را کاهش دهد؛ با این حال، برای برخی از شرایط بسیار مناسب است و به کنترل دردهای بیمار کمک می‌کند.
بیوفیدبک
بیوفیدبک یکی از اصلی‌ترین و بهترین روش های درمان اختلال روان تنی است. امروزه بسیاری از افراد از درمان بیوفیدبک برای درمان دردهای ناشی از میگرن، فشار خون بالا، سندرم روده تحریک‌پذیر، تپش قلب، تنگی نفس، دردهای عضلانی، دردهای کمر و گردن و … استفاده می‌کنند.
بیوفیدبک تاثیر بسیار مثبتی روی کنترل علائم و درمان اختلال روان تنی دارد. در روش بیوفیدبک، ما سعی می‌کنیم تا سیستم پاراسمپاتیک را تقویت کنیم. با کمک درمان بیوفیدبک، فرد به صورت غیرارادی می‌آموزد تا علائم اختلال روان تنی را کنترل کند.
بیوفیدبک تراپی چگونه انجام می‌شود؟
بیوفیدبک یکی از روش‌های درمانی نوروتراپی است که برای درمان بسیاری از اختلالات روان تنی کاربرد دارد. در این روش، ابتدا الکترودهایی به قسمت‌های مختلف بدن فرد نصب می‌شود. با توجه به نوع مشکلی که فرد برای درمان آن به نوروتراپیست مراجعه کرده است، محل دقیق نصب سنسورها مشخص می‌شود. هنگام انجام بیوفیدبک، برای سنجش تغییر پذیری ضربان قلب، سنسورها بر روی قفسه سینه یا انگشت دست، برای سنجش تعداد و وضعیت تنفس، سنسورها بر روی قفسه سینه و شکم و برای سنجش تعریق و درجه حرارت، سنسورها بر روی انگشت دست وصل می‌شوند.
هدف نهایی درمانگر بیوفیدبک این است که سیستم پاراسمپاتیک را تقویت و در اصل سیستم سمپاتیک را به پاراسمپاتیک تبدیل کند. با این کار وقتی به هر دلیلی سیستم سمپاتیک فرد فعال می‌شود مراجع می‌تواند آن را به پاراسمپاتیک تبدیل کند و ما به اهداف درمانی خود رسیده‌ایم. البته لازم است در جریان باشید که ما عملا قادر نیستیم سمپاتیک را خاموش کنیم و تنها روشی که برای مقابله با آن در دسترس داریم این است که با نوروفیدبک سمپاتیک را به پاراسمپاتیک تبدیل نماییم.
